امروزه صفحات دیجیتالی (تلویزیون، گوشی، تبلت، لپ تاپ، ویدیوها، استفاده از کنسول بازی و سایر بازی های رایانه‌ای و…) بخش اجتناب‌ناپذیری از فرآیند رشد و فرزندپروری هستند. این صفحات نمایشی بعنوان یک پاداش ارزشمند و ابزار انگیزشی به شمار می روند. این نمایشگرها همچنین هدر دهنده اصلی زمان هستند که فرزندان ما را از نظر روحی و جسمی از افراد و تجربیات زندگی طبیعی محروم می کنند.
برای اکثر والدین، زمان تماشا یا استفاده از این نمایشگرها یک موضوع پیچیده است. برای والدین کودکان دارای اختلالات گفتار و زبان این سؤال همیشگی وجود دارد که آیا زمان تماشای صفحات دیجیتالی برای رشد گفتار و زبان مفید است یا مضر؟!
پاسخ کوتاه این است که بستگی به این دارد که این سوال را از چه کسی بپرسید. بیایید همه چیز را از بین ببریم و به حقیقت علمی موضوع پشت تلویزیون و بیش فعالی (ADHD) برسیم.
تلویزیون
اگر مانند بسیاری از والدین هستید، احتمالاً از تلویزیون برای یافتن لحظات تنهایی استفاده کرده اید. شما مشتاق هستید که در طول روز لحظاتی را (برای درست کردن شام، تمیز کردن منزل، رسیدگی به خود، آرایش، استراحت یا حمام) تنها باشید، لذا به رنگ‌های پر زرق و برق و گرافیک باب اسفنجی یا سایر کارتون‌ها و بازی‌های دیجیتالی روی می‌آورید تا برای برای لحظاتی فرزندتان را مسحور کنید.
متاسفانه در دنیای امروزی اتکای والدین به تلویزیون بعنوان «پرستار» بچه زود شروع می شود. طبق آماری که سال ۲۰۰۹ منتشر شد «کودکان ۲ تا ۵ ساله ۳۲ ساعت در هفته و کودکان ۶ تا ۱۱ ساله حدود ۲۸ ساعت در هفته را جلوی این نمایشگرها می گذرانند. همچنین ۳۰ درصد از کودکان مدرسه‌رو تلویزیون در اتاق خود دارند!
برای سال‌ها، آکادمی اطفال آمریکا از والدین می‌خواست تماشای تلویزیون را برای کودکان زیر دو سال حذف و ممنوع کنند. که این قانون در پاییز ۲۰۱۶ به این ترتیب تغییر کرد که صفحه‌نمایش‌ها باید برای زیر ۲ سال فقط در راستای تقویت تعامل انسانی و حتما باید در حد اعتدال استفاده شوند.
زمانبندی تماشای تلویزیون
امروزه علم اثبات کرده است که قرار گرفتن نوزادان در معرض صفحات دیجیتالی (اعم از تلویزیون، گوشی و…) می تواند بر رشد مغز آنها تأثیرات منفی بگذارد. بنابراین، امروزه در آمریکا جهت کاهش و کنترل اثرات منفی رسانه های دیجیتالی به والدین توصیه میشود که:
- تا ۱۸ ماهگی نوزاد از استفاده از صفحه نمایش (مخصوصا تلویزیون و موبایل) خودداری کنند.
- از ۱۸ تا ۲۴ ماهگی، استفاده از نمایشگرها را فقط به تماس‌ها و چت های تصویری گهگاه محدود کنند.
- بین ۲ تا ۵ سالگی، کودک نباید بیش از یک ساعت در روز از رسانه های از رسانه های دیجیتالی استفاده کند.
- برای کودکان ۶ سال و بالاتر توصیه می شود محیط خانه و خانواده بر اساس سبک زندگی سالم تنظیم کنند.
بر اساس مطالعات جدیدتر، از ۱۵ ماهگی به بعد در صورتی «یادگیری» کودکان نوپا از رسانه های دیجیتالی محقق می شود، که والدین در کنار آنها تماشا کنند و محتوا را به زبان ساده و قابل فهم به نوزاد آموزش دهند. شواهد نشان می‌دهد که در ۲۴ ماهگی، کودکان می‌توانند کلمات و گفتار را از تماس ویدیویی زنده با یک بزرگسال یاد بگیرند.
برنامه‌های تلویزیونی که به خوبی طراحی شده باشند، در کودکان ۳ تا ۵ ساله می‌توانند باعث تقویت مهارتهای شناختی، سوادآموزی و اجتماعی کودک شوند. متأسفانه، اکثر برنامه‌هایی که والدین در بخش «آموزشی» در تبلیغات و فروشگاه‌های اپلیکیشن پیدا می‌کنند، شواهدی از کارآمدی ندارند، فقط مهارتهای آکادمیک را هدف می‌گیرند، بر اساس برنامه‌های درسی نیستند، و از اطلاعات و نظر متخصصان رشد یا مربیان باتجربه استفاده نکرده‌اند.
به عبارت دیگر، والدین باید به برنامه های آموزشی مبتنی بر شواهد پایبند باشند و در حالی که کودک در حال تماشای تلویزیون است با او تعامل داشته باشند. علاوه بر این، کودکان بین ۲ تا ۵ سال نباید بیش از یک ساعت در روز از صفحات نمایشگر (از قبیل تلویزیون، گوشی، تبلت و …) استفاده کنند.
برای کودکان ۶ سال و بالاتر، در آمریکا توصیه میشود که محیط خانه و خانواده را حول یک «سبک زندگی سالم» تنظیم کنند که شامل فعالیت بدنی، عادات غذایی خوب (از جمله وعده‌های غذایی خانوادگی)، خواب کافی و دیدار چهره به چهره با دوستان و خانواده است. معمولا دیدار حضوری به مدت ۱ تا ۲ ساعت در روز خوب و کافی است.
تلویزیون و بیش‌فعالی
محققان در سال ۲۰۰۴ دریافتند که هر چه کودک در سنین یک تا سه سالگی تلویزیون بیشتری تماشا کند، احتمال بروز مشکلات توجه و بیش‌فعالی در سن ۷ سالگی بیشتر می شود. به طور خاص، به ازای هر یک ساعت در روز که تماشای تلویزیون اضافه شود، خطر بروز مشکلات تمرکز و بیش‌فعالی در مقایسه با کودکی که اصلا تلویزیون تماشا نمی کند، ۱۰ درصد افزایش می یابد. مشاهده بیش از حد با افزایش ۲۸ درصدی مشکلات توجه و بیش فعالی همراه بود.
البته بهتر است بی‌خیال احساس گناه شوید. برخی مطالعات نیز نشان داده اند که بسیاری از کودکانی که کم تلویزیون تماشا می‌کنند یا اصلا تلویزیون تماشا نمی‌کنند، نیز مبتلا به بیش‌فعالی هستند! به عبارتی، تلویزیون باعث ADHD نمی شود ولی در کودکی که زمینه (ژنتیکی) آن را دارد، تلویزیون بیش فعالی را تشدید می‌کند.
چه می توانیم بکنیم؟
با این حال، نتایج چنین مطالعاتی برای والدین زنگ خطر است. به زبان ساده، تصاویر به سرعت در حال حرکت در تلویزیون و یا بازی های رایانه‌ای ممکن است مغز کودکان خردسال را مجدداً سیم کشی کند و تمرکز آنها را بر روی کارهای کندتر که نیاز به تفکر بیشتری دارند دشوار کند. همچنین تلویزیون ممکن است، (حداقل به طور موقت) مراکزی را در قشر پیش پیشانی مغز که مسئول سازماندهی، برنامه ریزی و توالی افکار هستند، غیرفعال کند. نکته قابل توجه برای والدین این است که حتما نباید کودک جلوی تلویزیون بنشیند و با دقت به آن نگاه کند که برایش این ضررها را داشته باشد؛ بلکه مادامی که در منزل تلویزیون روشن باشد (محتوای در حال پخش مهم نیست)، کودک از تاثیرات منفی آن در امان نخواهد بود!
پس والدین محترم لطفا نکات زیر را رعایت کنید:
۱- محدودیت های معقول تعیین کنید. تا حد امکان به دستورالعمل های زمانبندی تماشای تلویزیون که در بالاتر اشاره شد پایبند باشید.
۲- از استفاده از تلویزیون بصورت انفرادی برای کودکان زیر ۵ سال خودداری کنید. به یاد داشته باشید که مغز کودکان زیر ۵ سال از طریق تعامل انسانی (بازی، گفتگو، تعریف قصه و…) بهتر و بیشتر از فعالیت غیرفعال (صفحات دیجیتالی) رشد می کند.
۳- با هم کتاب بخوانید، با هم آهنگ بخوانید، با هم بازی کنید.
چگونه می توانیم تغییر ایجاد کنیم؟
لطفا به تدریج زمان تماشای تلویزیون و استفاده از سایر صفحات دیجیتالی کودک خود را کاهش دهید، اما هدف نهایی نباید بیش از یک یا دو ساعت در روز باشد. در اجرای این قانون تمام وسایل دیجیتالی صوتی و تصویری را لحاظ کنید، لذا تلویزیون، کنسول های بازی، استفاده از رایانه و سایر برنامه های دیجیتالی مثل موزیک و رادیو را نیز در محاسبه یک یا دو ساعت خود لحاظ کنید. استفاده از تایمر می تواند کمک کننده باشد. برای سهولت در اجرای این قانون، جایگزین های مناسب و جالبی ارائه دهید. بعنوان مثال بچه‌هایتان را به شنا ببرید، با هم اسکیت کنید، بچه‌های محله را برای گل‌کوچک یا فوتبال دستی دعوت کنید، یا فرزندتان را تشویق کنید که سرگرمی یا یک ساز موسیقی داشته باشد.
فرزندتان را در تنظیم برنامه تلویزیونی خانواده مشارکت دهید. از او بخواهید چند برنامه مورد علاقه خود را انتخاب کند و آنها را به عنوان یک فعالیت برنامه ریزی کند. اگر در اواسط بعد از ظهر پخش می شوند، آنها را ضبط کنید تا در آخر هفته ها تماشا کنید. از گشت و گذار در گروه ها و کانال های مختلف خودداری کنید. قوانین خود را اجرا کنید، مانند عدم روشن شدن تلویزیون تا پایان تکالیف.
والدین عزیز لطفا عادات تلویزیونی خود را نیز ارزیابی کنید و همیشه تلویزیون را خاموش نگه دارید تا زمانی که بخواهید برنامه خاصی را تماشا کنید. هرگز تلویزیون را الکی و بعنوان نویز پس زمینه روشن نگذارید. اگر برنامه‌ای ارزش توجه بی‌نظیر شما را ندارد، آن را خاموش کنید. تلویزیون صدای محیطی نیست که بتوانید براحتی آن را نادیده بگیرید. از بین بردن منابع حواس پرت‌کن، جنبه مهمی از درمان کودکان دارای اختلالات گفتار و زبان بخصوص ADHD است. این کودکان به فضایی آرام نیاز دارند.
چه چیزی را باید تماشا کنیم؟
به یاد داشته باشید که آنچه کودک شما تماشا می کند (محتوای ارائه شده)، دقیقا به اندازه مدت زمانی که او در مقابل صفحه نمایش (مدت زمان) سپری می‌کند اهمیت دارد. دانشمندان نمایش یا برنامه‌هایی را توصیه می کنند که داستانی را در طول حداقل ۵ تا ۱۰ دقیقه روایت کند. از تماشای برنامه هایی با جلوه های ویژه گیج کننده خودداری کنید. در صورت امکان، تماشای تلویزیون را به یک تجربه تعاملی تبدیل کنید. به این صورت که با فرزندتان تماشا کنید و در مورد آن سؤال کنید تا بیننده ای فعال تر و متمایزتر شود. به هیچ عنوان اجازه ندهید فرزندتان در اتاق خوابش تلویزیون داشته باشد.
مشخصات کارتون ها و برنامه های مناسب و مفید:
- برنامه‌هایی آموزشی سرعت کمتری دارند
- برنامه‌هایی آموزشی بر داستان‌گویی تکیه می‌کنند
- در بخش تصویری برنامه‌های آموزشی از زوم‌های سریع، برش‌های ناگهانی و جلوه های ویژه گیج کننده اجتناب میشود.
- در بخش صوتی برنامه‌های آموزشی از صداهای مهیب اجتناب میشود.
آیا تلویزیون یک مشوق خوب است؟
استفاده از تلویزیون بعنوان جایزه هنوز مورد بحث است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که تلویزیون می تواند برای کودکی که تکالیف خود را انجام می دهد، در مدرسه مشکلی ندارد و به برنامه خود پایبند است، یک پاداش خوب باشد. در واقع، تلویزیون در سلسله مراتب زندگی کودک نیز جایگاهی دارد. بچه ها فقط باید بفهمند که زمان و مکانی برای تلویزیون وجود دارد، نه اینکه آن را منبع سرگرمی دائمی بدانند.
به عنوان مثال، بهتر است به فرزندان خود اجازه دهید تا بعد از اتمام تکالیف و تمرین ورزشی، نیم ساعت تلویزیون یا یک ویدیو را در شب تماشا کنند، یا با یک ربع با گوشی بازی کنند. با این حال، تلویزیون نباید تنها نوع پاداش باشد. گزینه های متنوعی برای پاداش را در نظر بگیرید: یک ساعت اسکیت در پارک، پیاده روی با هم برای تهیه بستنی، یا یک کتاب جدید و غیره.
خلاصه مقاله
- تلویزیون را زمانبندی کنید: زمان تلویزیون را به حداکثر یک تا دو ساعت در روز محدود کنید.
- همه چیز را در مورد آن برنامه بخوانید: از گشت و گذار الکی بین کانال‌ها و برنامه‌های مختلف خودداری کنید. با کودک خود بنشینید و برنامه تلویزیونی ببینید و او را تشویق کنید تا بر اساس موضوع برنامه و توضیحات شما خودش تصمیم بگیرد که باید چه چیزی تماشا کند.
- تلویزیون را با هم تماشا کنید: در صورت امکان، تلویزیون را همراه با فرزندان خود تماشا کنید. در مورد آنچه می بینید صحبت کنید و به آنها کمک کنید تفاوت بین برنامه کودک و تبلیغات را متوجه شوند.
- بدون تلویزیون غذا بخورید: سعی کنید جلوی تلویزیون غذا نخورید. از این فرصت برای گذراندن وقت با هم بعنوان یک خانواده استفاده کنید.
- الگوی خوبی باشید: به‌عنوان الگوی اصلی فرزندتان، اگر از او انتظار دارید که همین کار را انجام دهد، زمان استفاده از صفحه نمایش خود را کاهش دهید. تلویزیون، گوشی و سایر نمایشگرهای خود را خاموش کنید و از کودک خود دعوت کنید تا با شما به پیاده روی یا حتی کمک در آشپزخانه بیاید.
- برنامه‌های مناسب را بشناسید: اکثر برنامه های تلویزیونی دارای رتبه بندی سنی هستند و هر کدام برای گروه سنی خاصی مناسب هستند.
