فلج مغزی (CP) به بیماری های مغزی گفته می شود که به دلیل آسیب یا اختلال در مغز در دوره جنینی، لحظه تولد یا بعد از آن ایجاد میشود. فلج مغزی انواع مختلفی دارد که پیشرونده نیست و اکثرا در رشد حرکت و وضعیت بدن اختلال ایجاد می کند. بیماران دارای CP در طول رشد و زندگی با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می کنند؛ از مشکلات گفتار و بلع گرفته تا اختلالات حرکتی، ضعف عضلانی، مشکلات اسپاسم و انقباضات و تغییرات اسکلتی. در درمان این بیماران توانبخشی جامع یکی از ارکان اصلی بهبود کیفیت زندگی است. در این مقاله به مشکلات گفتار و بلع، معرفی تیم درمانی این بیماران و روش‌های توانبخشی و نقش ابزارهایی مثل کفی طبی در بهبود عملکرد حرکتی بیماران CP می‌پردازیم.
🛑 مشکلات گفتاری در کودک مبتلا به فلج مغزی (cp)
در بیماران مبتلا به CP، یکی از مشکلات شایع، اختلال در گفتار و برقراری ارتباط است. حدود نیمی از کودکان مبتلا به CP به دلیل دیزآرتری قادر به تکلم نیستند یا گفتار بسیار محدودی دارند مثلا فقط چند کلمه بصورت محدود و ناواضح بیان می کنند. دیس‌آرتری یا همان دیزارتری به مشکل در تولید گفتار به دلیل ضعف یا اختلال در عضلات گفتاری گفته می شود. همچنین در برخی از این کودکان آپراکسی (مشکل در تولید گفتار به دلیل اختلال در برنامه ریزی حرکتی صداها) نیز مشاهده می شود.
⁉️ دلایل مشکلات گفتاری در بیمار CP:
❌ کنترل ضعیف عضلات صورت، زبان و حلق
❌ اختلالات شناختی، شنوایی یا بینایی
❌ اختلال بلع یا تنفس
❌ دیزآرتری که انواع مختلفی دارد
❌ آپراکسی که انواع مختلفی دارد
🟢 مشکلات گفتار و بلع کودک cp ممکن است بصورت موارد زیر بروز کند:
🛑 گفتار نامفهوم یا بسیار آهسته
🛑 دشواری در تلفظ صحیح صداها و کلمات
🛑 بلع دشوار، آبریزش دهان یا سرفه حین خوردن و نوشیدن
🛑 ضعیف بودن یا ناتوانی در جویدن برخی غذاها و خوراکی ها مثل مغز بادام
🛑 تاخیر در گفتار یا همان دیر زبان باز کردن
🛑 عدم جمله سازی و ناتوانی در تعریف کردن
🛑 کمبود ارتباط اجتماعی و عدم برقراری ارتباط با دیگران
خوشبختانه در اکثر بیماران فلج مغزی تمام موارد ذکر شده در بالا با درمان به موقع برطرف می شود. به همین دلیل، توانبخشی گفتاری از ارکان مهم درمان CP است. تمام مشکلات بالا با گفتاردرمانی و بلع درمانی، که هر دو توسط آسیب شناس گفتار و زبان یا همان گفتاردرمانگر انجام می شود، درمان میشود. در اصفهان می توانید از خدمات ویزیت در منزل برای درمان انواع مشکلات گفتار و بلع این کودکان استفاده کنید. علیرضا آغاز (کارشناسی ارشد گفتاردرمانی، بلع درمانگر ماهر و همچنین نویسنده کتاب اختلال بلع در کودکان دارای مشکلات جسمی یا ذهنی) با مراجعه به خانه شما (ویزیت در منزل) بصورت تخصصی به درمان انواع مشکلات گفتاری و انواع اختلالات بلع بیمار می پردازد.
🟢 نقش گفتار درمانگر در فلج مغزی چیست؟
گفتار درمانی برای بیماران CP به این معناست: بازسازی یا تقویت توانایی‌های ارتباطی، گفتاری و بلع بیمار از طریق تمرینات هدفمند، ماساژ و روش‌های کمکی. بصورت اختصاصی وظایف گفتاردرمانگر در بیمار CP عبارتند از:
✅ ارزیابی اولیه شامل بررسی عملکرد دهان، زبان، حلق، شنوایی، وضعیت شناختی و ارتباطی.
✅ تمرینات و تحریکات حسی و حرکتی (ماساژ) برای تقویت عضلات دهان، زبان، لب‌ها؛ تمرین تولید صداها؛ تمرینات تقویت تنفس و بلع.
✅ تحریکات و تمرینات مختلف جهت کاهش آبریزش دهان و تقویت جویدن و قورت دادن مواد مختلف غذایی
✅ استفاده از دستگاه‌های کمکی ارتباطی (AAC) یا روش‌های جایگزین مانند تخته ارتباطی، تابلوهای تصویری، زبان اشاره یا دستگاه‌های تولید گفتار.
✅ تمرکز بر مشارکت خانواده و محیط آموزشی؛ انتقال مهارت‌ها به زندگی روزمره.
🛑 مزایای گفتاردرمانی و بلع درمانی برای بیماران:
✅ تقویت گفتار و قدرت تکلم بیمار
✅ افزایش وضوح گفتار و بلندی صدای بیمار
✅ بهبود جمله سازی جهت بیان خواسته‌ها، افکار و احساسات.
✅ افزایش قدرت جویدن و بلع خوراکی های مختلف و کاهش آبریزش از دهان
✅ کاهش خطر سوءتغذیه، کم آبی بدن و عفونت ریه ها به دلیل مشکلات بلع.
مطالعات مختلف در سرتاسر دنیا اثبات کرده اند که مداخلات زودهنگام و منظم گفتاردرمانی، تأثیرات مثبت بیشتری دارند. یعنی هرچه زودتر مشکلات گفتار و بلع این بیماران را شناسایی کنید و گفتاردرمانی وی را شروع کنید، زودتر و آسانتر به نتیجه مطلوب خواهید رسید. در اصفهان با رزرو نوبت از علیرضا آغاز برای درمان مشکلات گفتاری و اختلال بلع بیمار خود در سریعترین زمان ممکن نوبت ویزیت در منزل بگیرید.
🛑 توانبخشی حرکتی چیست؟
علاوه بر مشکلات ارتباطی و بلع، بیماران CP به دلیل نارسایی مغز و اعصاب محیطی دچار اختلالات حرکتی قابل توجهی هستند که مهمترین آنها عبارتند از: ضعف عضلانی، اختلال در تعادل، اختلال در گام برداشتن، اختلال در انقباضات عضلانی و تغییرات اسکلتی. این مشکلات حرکتی نیاز به مداخله سایر اعضای تیم توانبخشی می شود. در واقع برای درمان انواع مشکلات حرکتی باید به فیزیوتراپی، کاردرمانی و ارتوپدفنی مراجعه نمایید. در اکثر بیماران CP، کار این سه متخصص مکمل کار یکدیگر است. فیزیوتراپ و کاردرمانگر با تحریکات و ماساژهای تخصصی به تقویت قدرت و هماهنگی عضلات، تقویت تعادل و راه رفتن و اصلاح پوسچر بدن می پردازند. در حالیکه متخصصان اعضای مصنوعی یا همان ارتوپد فنی با قالب گیری و ساخت آتل و بریس های مختلف به اصلاح وضعیت اندام های بدن می پردازند.
🟢 ارتوپدی فنی و اهمیت کفی طبی
در درمان بیماران مبتلا به فلج مغزی، ارتوپدی فنی نقش کلیدی دارد. دستگاه‌ها و ابزاری که متخصص اعضای مصنوعی با قالب گیری و بصورت شخصی سازی شده برای بیمار می سازد مانند کفش‌ها، بریس‌ها، کفی‌ها، آتل‌ها به اصلاح وضعیت پا، بهبود گام برداشتن و راه رفتن، کنترل اسپاسم بدن و افزایش پایداری آن کمک میکند.
❇️ کفی طبی به عنوان یکی از ابزارهای پشتیبانی پا، در بیماران CP نیز کاربرد دارد:
کفی مناسب می‌تواند مشکلات کف پا را بهبود بخشد، فشارهای غیرطبیعی را کاهش دهد و عملکرد پا هنگام ایستادن و راه رفتن را بهبود بخشد. استفاده از ارتزهای اندام تحتانی (مثل کفی، بریس و آتل مچ‌پا) می‌تواند به بهبود توانایی راه رفتن، تعادل و کاهش خطر افتادن بیمار CP کمک کند. بنابراین، در برنامه توانبخشی حرکتی بیماران CP، ترکیب فیزیوتراپی، کاردرمانی و بهره‌گیری از خدمات ارتوپدی فنی (از جمله کفی طبی) بسیار مؤثر است.
❇️ تلفیق مسیر توانبخشی: از بلع ایمن تا پای ایمن
برنامه جامع توانبخشی برای فرد مبتلا به CP، بهتر است شامل مراحل زیر باشد:
۱. ارزیابی جامع: وضعیت گفتار و بلع (توسط گفتاردرمانگر)؛ وضعیت حرکتی، تعادل، راه رفتن (توسط فیزیوتراپیست یا کاردمانگر)، وضعیت ستون فقرات، پا و کف پا (توسط متخصص ارتوپدفنی).
۲. برنامه‌ریزی بین‌رشته‌ای: تیم درمان توانبخشی این بیماران معمولا شامل گفتاردرمانگر، فیزیوتراپ، کاردرمانگر، ارتوپد فنی است.
۳. مداخلات گفتاری: تقویت عضلات دهان، زبان، لب‌ها جهت افزایش تکلم و تقویت بلع؛ استفاده از فناوری های مکمل ارتباطی و آموزش خانواده.
۴. توانبخشی حرکتی و ارتوپدی فنی: فیزیوتراپی و کاردرمانی برای افزایش قدرت، کنترل عضلانی، تعادل و تسهیل راه رفتن. تجویز ابزار کمکی (ارتز) و کفی‌های طبی توسط ارتوپدفنی برای اصلاح وضعیت قرارگیری پاها، حمایت از راه رفتن و پیشگیری از تغییرات اسکلتی.
۵. ادغام فعالیت‌های زندگی روزمره: خروج از فضای درمان و ورود به مدرسه، بازی، تعامل اجتماعی با استفاده از مهارت‌های یاد گرفته شده و ابزارهای کمکی
۶. استمرار درمان ها و تنظیم منظم: بصورت مداوم اثرات درمان ها را پایش کنید. تنظیم ارتزها، استفاده از خدمات گفتار درمانی و بلع درمانی و توانبخشی حرکتی باید بصورت منظم و مستمر انجام شود.
🟢 تأثیر کفی طبی در بیماران CP: چرا مهم است؟
استفاده از کفی طبی در بیماران CP فقط یک ابزار کمکی پا نیست، بلکه بخش حیاتی از توانبخشی حرکتی است. کفی طبی در این بیماران باعث موارد زیر می شود:
✅ تقویت پا و کاهش فشارهای نامناسب: پاها و قوزک پا در بیماران CP ممکن است به‌صورت نامناسب قرار بگیرند (مثلاً چرخش به داخل یا بیرون، کف‌پای صاف و یا عدم تماس کامل کف پا). کفی طبی می‌تواند با حمایت مناسب، وضعیت قرارگیری پا را اصلاح کند و باعث کاهش درد یا خستگی بیمار شود.
✅ افزایش مهارت ایستادن و راه رفتن: با توزیع وزن بهتر، ترس کورک کاهش یافته و بیمار توانایی بیشتری برای ایستادن با خیال راحت و راه رفتن دارد؛ این یعنی کاهش خطر افتادن و افزایش اعتماد به نفس کودک.
✅ هماهنگی با سایر ابزار کمکی: کفی طبی می‌تواند بصورت هم‌افزا و همزمان با آتل یا بریس مچ پا استفاده شود تا بیمار عملکرد حرکتی بهتری داشته باشد.
✅ افزایش کیفیت زندگی: وقتی بیمار در راه رفتن خود احساس راحتی بیشتری کند، بیشتر در فعالیت‌های روزمره خانه، مدرسه و محل کار شرکت میکند. این باعث افزایش استقلال و ارتباطات وی و در نتیجه افزایش اعتماد به نفس او می شود.
❇️ نکات کلیدی برای درمان موفق
✅ تمام مداخلات توانبخشی باید شخصی‌سازی شده باشند؛ CP طیف بسیار متنوعی دارد و نیازهای هر بیمار با سایرین متفاوت است.
✅ شروع زودهنگام بهتر است؛ هر چه اقدامات توانبخشی (از جمله گفتاردرمانی و ارتوپدی فنی) زودتر آغاز شود، دست یافتن به بهترین نتیجه درمانی ساده تر و سریعتر است. چون در سنین پایین فرصت بیشتری برای بهره‌گیری از نوروپلاستیسیته مغز وجود دارد.
✅ خانواده و محیط منزل نقش مهمی دارد؛ آموزش والدین و مراقبان و همچنین همراهی آنها با تمرینات در منزل بسیار حائز اهمیت است. این مورد در ویزیت در منزل به خوبی اعمال و کنترل می شود.
✅ ارتوپدی فنی در اکثر بیماران باید ترکیبی از ابزارها باشد (کفی، بریس، آتل) نه فقط یک ابزار ثابت. چون وضعیت بیمار در طی زمان تغییر میکند، ابزار کمکی نیز باید توسط متخصص ارتوپدفنی مرتبا تنظیم شود.
✅ درمانگران حوزه پزشکی و توانبخشی باید بصورت تیمی و بین‌رشته‌ای کار کنند: یعنی گفتاردرمانگر، فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و ارتوپدفنی باید هماهنگ کار کنند تا نتایج خوب توانبخشی جامع حاصل شود.
✅ پیگیری منظم و استمرار جلسات درمانی و همچنین ارزیابی نتایج برای تنظیم مداخلات لازم است؛ تغییرات در عملکرد به ویژگی‌های بیمار، میزان مداخلات و کیفیت ارتباط درمانگران و خانواده بستگی دارد. در ویزیت در منزل ارتباط درمانگر و خانواده در سطح عالی رعایت می شود.
✅نتیجه‌گیری✅
در بیماران مبتلا به CP، توانبخشی جامع باید شامل گفتاردرمانی و توانبخشی حرکتی (کاردرمانی، فیزیوتراپی و ارتوپدی فنی) باشد. مشکلات گفتاری و اختلال بلع از جمله موانع بزرگی هستند که باید با گفتاردرمانی مناسب و زودهنگام درمان شود. در کنار آن، کاردرمانی و فیزیوتراپی و در صورت لزوم استفاده هوشمندانه از ابزارهای ارتوپدی مانند کفی طبی، نقش بسیار مهمی در بهبود راه رفتن، ایستادن، افزایش مشارکت و در نتیجه افزایش کیفیت زندگی داشته باشد. ترکیب گفتاردرمانی و مداخلات حرکتی بصورت تیمی و در صورت نیاز بصورت ویزیت در منزل، فرصت‌های بیشتری برای بیمار و خانواده فراهم میکند تا به افزایش استقلال، ارتباط و مشارکت بیمار دست یابند.
