بیماری پارکینسون یکی از شایع‌ترین بیماری های مخرب و تحلیل کننده سیستم اعصاب مرکزی است. در واقع پارکینسون بعد از بیماری آلزایمر، دومین بیماری شایع بیماری های پیشرونده، مخرب و تحلیل کننده سیستم عصبی است که معمولا در بزرگسالی و سالمندی آغاز می‌شود. اما متاسفانه به دلیل سبک زندگی غلط و پر استرس امروزی، پارکینسون امروزه در جوانان نیز دیده می‌شود. در این بیماری پیشرونده، قسمتی از مغز که مسئول ترشح دوپامین است، تخریب می شود و در نتیجه کاهش سطح دوپامین باعث اختلال در حرکات بدن می‌شود. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی است و نقش مهمی در عملکردهای جسمی و ذهنی دارد که از جمله آن ها می توان به کنترل حرکات اختیاری، ادراک و یادگیری، حافظه و خلق و خو اشاره کرد.
شیوع و بروز پارکینسون
بطور کلی مطالعات نشان داده که از هر ۱۰۰۰ نفر یک نفر بیماری پارکینسون دارد. این میزان در افراد بالای ۶۰ سال به هر ۱۰۰ نفر یک نفر می رسد. به عبارتی شیوع این بیماری در افراد بالای ۶۰ سال ۱۰ برابر سایر افراد است. بیماری پارکینسون در مردان شیوع بیشتری نسبت به زنان دارد. برعکس بسیاری از بیماری های سیستم عصبی که شیوع آنها در مناطق شهری بالاتر است، شیوع بیماری پارکینسون در مناطق روستایی به میزان مشخصی بالاتر است.
علائم پارکینسون
علائم پارکینسون در همه افراد یکسان نیست و در بعضی افراد ممکن است به صورت‌های مختلف بروز یابد ولی بطور معمول در اکثر بیماران علائم اولیه آن کند شدن حرکات، سفت شدن حرکات (خشک شدن دست ها و پاها)، لرزش و اختلالات گفتاری است. عدم یکنواختی در علائم اولیه پارکینسون، تشخیص این بیماری را نزد پزشکان دشوار کرده است. پس شناخت دقیق تمام علائم این بیماری به تشخیص آن کمک خواهد کرد. برخی از رایج‌ترین و مهم‌ترین علائم این بیماری عبارت است از:
- سفت شدن عضلات بدن
- ماسکه و بی‌حرکت شدن چهره بیمار
- لرزش غیر ارادی در دست‌ها، پاها، فک و زبان (لرزش دست شبیه به شمردن پول یا انداختن دانه های تسبیح است)
- خمیدگی در قامت فرد بیمار
- حرکت پاها در حین راه رفتن محدود و گام‌های فرد کوتاه و سریع می‌شود
- عدم اختیار در آبریزش از دهان
- مشکلات بلع غذا (آسپیره آب دهان یا غذا و گاهی صرف یک وعده غذا بسیار طول می کشد)
- اختلالات گفتاری (گرفتگی صدا، کاهش بلندی صدا، افزایش یا کاهش سرعت گفتار)
- اختلال در نوشتن (ریز شدن دستخط، بدشدن دستخط و وارونه نویسی)
- اختلال در تعادل
- مشکلات حافظه یا کند شدن تفکر
- استرس و اضطراب
- افسردگی
- اختلالات خواب یا بی‌خوابی
- احساس خستگی مداوم
- یبوست های مکرر
- مشکلات بینایی (خشکی چشم)
- مشکلات بویایی
- احساس درد و ضعف عضلات
- آهسته پلک زدن یا کاهش تعداد پلک زدن ها (خیره نگاه کردن)
- کاهش فشار خون (مخصوصا هنگام تغییر وضعیت بدن)
- تعرق زیاد و عدم کنترل دمای بدن
- گیجی
- چرب شدن پوست
- دمانس
- اختلال در نعوظ آلت تناسلی
- توهم و هزیان گویی
- اختلالات قلبی (آریتمی قلب)
مراحل بیماری پارکینسون
همانطور که قبلا نیز اشاره شد، متاسفانه پارکینسون یک بیماری پیشرونده است یعنی با گذشت زمان شدت پیشرفت می کند و علائم بیماری معمولا با گذشت زمان بدتر یا شدیدتر می شوند و یا علائم جدیدی ظاهر می شوند. با این حال سرعت پیشرفت این بیماری برای افراد مختلف یکسان نیست و همه را به یک شکل تحت تاثیر قرار نمی دهد. برای تعیین شدت بیماری پارکینسون دسته بندی های مختلفی وجود دارد. برخی درمانگران مراخل این بیماری را به سه مرحله خفیف (داروها برای کنترل علائم بیماری کافی هستند، علائم بیماری آزار دهنده است ولی مانع انجام کارها نمی شود)، متوسط (نیاز به افزایش دوز داروها است، بیمار قادر به انجام برخی کارهای ساده نیست) و پیشرفته (داروها چندان در کاهش علائم مفید نیست و معلولیت های جدی برای بیمار به وجود می آید) تقسیم می کنند. تقسیم بندی بهتر و مقبول تر بیماری پارکینسون دارای ۵ مرحله است که در تصویر زیر مشاهده می کنید:
علل بیماری پارکینسون
علت بیماری پارکینسون هنوز ناشناخته است، اکثر دانشمندان بر این باورند که در ایجاد این بیماری هم عوامل ژنتیکی و هم عوامل محیطی نقش دارند. وراثت حدود ۱۵ درصد در ایجاد بیماری پارکینسون نقش دارد. به عبارتی، ۱۵ درصد از بیماران پارکینسونی قبلا این بیماری در یکی از اعضای خانواده نزدیکشان وجود داشته است. عوامل محیطی گسترده ای را می توان بعنوان علل پارکینسون برشمارد. البته فراموش نکنید که در اغلب موارد، مواجهه با این عوامل که احتمالا مستعد کننده ابتلا به پارکینسون هستند، می بایست به صورت مداوم باشد و صرفا با یک بار مواجهه فرد با این عوامل، کسی مبتلا به پارکینسون نمی شود. برخی از عوامل محیطی عبارتند از:
- ضربه و صدمات مکرر به سر
- قرار گرفتن در معرض سموم دفع آفت، علف‌کش و قارچ کش در کشاورزی
- قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین کارخانه ها مانند منگنز و سرب
- قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن، سیانید و حلال‌های صنعتی
- آلودگی‌های ناشی از ترافیک و کارخانه‌های آلاینده
در کنار تمام عوامل ذکر شده، افزایش سن بزرگترین عامل خطر ابتلا به بیماری پارکینسون است.
درمان پارکینسون
درمان هایی که به صورت رایج برای پارکینسون به کار می رود صرفا علائم را تسکین می بخشد و سرعت پیشروی آن را کاهش می دهد. به طور کلی درمان هایی که برای پارکینسون وجود دارد شامل سه سطح زیر است:
- دارودرمانی (داروهای مختلفی بسته به سطح پیشرفت بیماری توسط متخصص مغز و اعصاب تجویز می شود)
- درمان های توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتار درمانی (بیماران در برخی موارد نیز نیاز به مداخله سایر اعضای تیم توانبخشی از قبیل شنوایی شناس، بینایی سنج و اعضای مصنوعی نیز دارند)
- درمان جراحی (برای همه بیماران مفید نیست. تشخیص سودمندی جراحی با متخصص مغز و اعصاب است ولی معمولا برای بیماران پارکینسونی جوان تر که دچار لرزش یا سفتی یک طرفه هستند توصیه می شود)
علاوه بر موارد بالا، اصلاح تغذیه (تحت نظر متخصص تغذیه و رژیم درمانی)، تغییر سبک زندگی (تحت نظر مشاور و روانشناس) و همچنین ورزش منظم (تحت نظر مربی تربیت بدنی یا حرکات اصلاحی) می تواند به کاهش علائم و افزایش تاثیر داروها کمک شایانی کند.
منابع:
کتاب پارکینسون برای بیماران، دکتر احمد چیت ساز و همکاران، ۱۴۰۰
سایت WHO: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/parkinson-disease
